Εκ νέου πολιτικοποίηση σε όλα τα επίπεδα

του Μιχάλη Παπαγιαννάκη *

Δεν είναι βέβαιο ότι όλοι λυπούνται ή ανησυχούν από αυτή την εξέλιξη. Σίγουρα όμως οι περισσότεροι αναγνωρίζουν στην πολιτική μια δυνατότητα και έναν ρόλο δημιουργικών παρεμβάσεων στην οικονομική, κοινωνική, αλλα και πολιτιστική σφαίρα, όπως και σημαντικές ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση προβλημάτων, ανισοτήτων, κρίσεων.Το ζήτημα είναι ότι αυτές τις λειτουργίες και παρεμβάσεις η πολιτική όλο και λιγότερο τις ασκεί, εδώ και καιρό. Παλιότερα μπορούσε κανείς να επιδιώκει πολιτικές για την αύξηση της απασχόλησης και των εισοδημάτων, για την ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους, για την μείωση των ανισοτήτων και των αποκλεισμών, για την αύξηση των επενδύσεων για την Παιδεία, για τις παραμερισμένες κατηγορίες και ομάδες του πληθυσμού κτλ. κτλ Ηταν η εποχή που μιλούσαν όλοι για το ευρωπαϊκό ή για το «σοσιαλδημοκρατικό» κοινωνικό μοντέλο,θεωρώντας το περίπου ως αυτονόητο.

Η αποτελεσματικότητα αυτού του μοντέλου (και όχι μόνο στην Ευρώπη, θυμηθείτε την «ανοιχτή κοινωνία» στις ΗΠΑ...) σε μια μακρά μεταπολεμική περίοδο θεωρούνταν δεδομένη και αποδεικνυόταν από μια σχετικά στα θερή και υψηλή ανάπτυξη της παραγωγής και του διεθνούς εμπορίου υπό συνθήκες περίπου πλήρους απασχόλησης. Όλα αυτά μπήκαν σε αμφισβήτηση στα μετά την πρώτη πετρελαϊκή κρίση, την παγκοσμιοποίηση, την κατάρρευση του διπολικού κόσμου, την ανάδυση νέων και σημαντικών χωρών στη συνολική οικονομική σκηνή. Άνοιγμα των εθνικών οικονομιών σε αυξημένο διεθνή ανταγωνισμό, δημοσιονομικές κρίσεις, προσπάθειες περιορισμού των φορολογιών επιχειρήσεων και πλούτου και αντίστοιχη πίεση για μείωση των δημόσιων δαπανών για το κοινωνικό κρατος, αλλά και για «αθέμιτες» αναπτυξιακές επενδύσεις, «μετακόμιση» επιχειρήσεων σε χώρες με μικρότερο οικονομικό και κοινωνικό κόστος, αύξηση της ανεργίας, πίεση εις βάρος των οργανωμένων παρεμβάσεων και αντιστάσεων των εργαζομένων, όλα αυτά και άλλα ανάλογα, συχνά και με ιδεολογικό περιτύλιγμα οικονομικού φιλελευθερισμού και αναπτυξιακής προσδοκίας από την ιδιωτική πρωτοβουλία οδήγησαν την πολιτική να στερηθεί πολλά από τα βασικά εργαλεία που της επέτρεπαν να παρεμβαίνει, να ρυθμίζει, να διακυβερνά, με σχετική αποτελεσματικότητα: φορολογία, νομισματική πολιτική, δημόσιες επενδύσεις και οργανισμοί, ευνοϊκές πιστώσεις, επιδόματα, κίνητρα, διοικητικές παρεμβάσεις...

Βέβαια, τα εργαλεία αυτά και η χρήση τους δεν παρήγαν στο παρελθόν πάντοτε τα καλύτερα αποτελέσματα. Παρήγαγαν και γραφειοκρατια, αυθαιρεσία, αδιαφανεία, κακή χρήση δημόσιων πόρων. Αναγνωριζόταν όμως γενικά ότι ήταν αναγκαία και θεμιτή η πολιτική παρέμβαση και ρύθμιση στο χώρο της ιδιωτικής οικονομίας, του ανεξέλεγκτου ανταγωνισμού και της ασυδοσίας σε οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και οικολογικές επιλογές. Αυτή η αποδοχή έδινε το δικαίωμα και τη δυνατότητα στους πολίτες να διεκδικήσουν από τη δημόσια εξουσία να παρέμβει προς αυτή ή εκείνη την κατεύθυνση, να οργανωθούν σχετικώς, να συζητήσουν, να αντιπαρατεθούν, να κάνουν σχετικά διαβήματα, να ψηφίσουν, να τιμωρήσουν ή να επιβραβεύσουν, να ελπίζουν ότι θα πετύχουν επιθυμητές αλλαγες. Αυτό δεν είναι όμως και το νόημα της πολιτικής συμμετοχής; 

Εδώ και καιρό εδραιώνεται στην πεποίθηση των πολιτών ότι η συμμετοχή δεν οδηγεί σε αποτελέσματα. Εξ ου και η απαξίωση της πολιτικής την οποία διαπιστώνουμε. Αρκετοί πιστεύουν ότι πρόκειται για παροδική κρίση, απ τα πραγματα θα «διορθωθούν» με αλλαγές σε ηγεσίες, πρόσωπα, κείμενα, νομικές ρυθμίσεις. Δεν νομίζω ότι αρκούν.

Απαιτείται μια νέα «πολιτικοποίηση» της διεθνούς και της κοινωνικής συμβίωσης, σε άλλα επίπεδα και με άλλα επίδικα αντικείμενα ώστε να μπορούν να υπάρξουν εκ νέου δυνατότητες, εργαλεία, και κίνητρα για συμμετοχή των πολιτών. Πολιτικοποίηση της διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης, με νέες μορφές ενεργού συμμετοχής, κρατών, κινημάτων και πολιτών. Ενοποίηση της Ευρώπης και πολιτικοποίηοη των οικονομικών, κοινωνικών και οικολογικών λειτουργιών της. Ανοικοδόμηση του κοινωνικού κρατους και πολιτικοποίηοη των πόρων του (αλήθεια, γίνεται χωρίς αποκατάσταση της φορολογίας ως εργαλείου ανακατανομής εισοδημάτων, παροχών και κοινωνικών παρεμβασεων;). Αποκατάσταση των εξουσιών της νομοθετικής (και κοινοβουλευτικής) εξουσίας εις βάρος της εκτελεστικής. Περιφερειακή ανασυγκρότηση του κράτους και της αυτοδιοίκησης.

Προφανώς πρόκειται απλώς για απλούς τίτλους ολόκληρων κεφαλαίων μιας σύγχρονης και επείγουσας μεταρρύθμισης της ουμβίωσής μας, και επομένως της πολιτικής.

Φυσικά το κλειδί είναι ποιες πολιτικές δυνάμεις μπορούν να ξεκινήσουν να συζητούν και να μετέχουν σε μια τέτοια μεταρρύθμιση ιδεών, προτάσεων και τελικά δράσεων. Η ελπίδα πολλών μας είναι σε μια ανανεωμένη, ευρωπαϊστική, οικολογική και μεταρρυθμιστική Αριστερά. Παντως τα «κεφάλαια» που προαναφέρθηκαν και άλλα ανάλογα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο στοχασμού και νέων προτασεων όλων των πολιτών και πολιτικών δυναμεων, πάντα βέβαια στη φιλοδοξία της εκ νέου πολιτικοποίησης της συμβίωσης μας στον κόσμο και στη χώρα. Και τότε θα είναι δυνατόν να συζητήσουμε παραγωγικά...

*Δημοσιεύτηκε στο Βήμα της Κυριακής 13/7/2008