Το λαθρεμπόριο «έφτιαξε» την Αμερική

Του Αναστάση Βιστωνίτη/ Βήμα 09-11-2014

Ο Πίτερ Αντρέας, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μπράουν, εξηγεί πώς μια χώρα αγροτική, με μικρές σχετικά ιδιοκτησίες, έγινε ο βιομηχανικός γίγαντας που όλοι γνωρίζουμε.

PETER ANDREAS
Smuggler nation.
How Illicit Trade
Made America
Εκδόσεις Oxford University Press, 2014,

Η πρώτη υπογραφή στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ είναι του Τζον Χάνκοκ, το όνομα του οποίου φέρουν δύο από τους γνωστότερους ουρανοξύστες της χώρας (στη Βοστώνη και στο Σικάγο). Εκείνος ο πάμπλουτος άνθρωπος όμως δεν ήταν μόνο ένας φλογερός υπέρμαχος της ανεξαρτησίας αλλά και από τους πιο επιτυχημένους λαθρέμπορους της εποχής. Σύμφωνα με τον Πίτερ Αντρέας, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μπράουν (από τα διασημότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα του Νέου Κόσμου), οι περισσότεροι Αμερικανοί αυτό το τελευταίο δεν το γνωρίζουν. Οπως δεν γνωρίζουν και την τεράστια επίδραση του λαθρεμπορίου στην ανάπτυξη και στη διαμόρφωση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Πώς μια μακρινή αποικία της Μεγάλης Βρετανίας θα εξελισσόταν σε υπερδύναμη επηρεάζοντας τις τύχες του πλανήτη; Το λαθρεμπόριο «έφτιαξε» την Αμερική, μας προδιαθέτει ο υπότιτλος του βιβλίου. Και αυτό το θέμα, το οποίο ως τώρα δεν το αξιοποίησαν όπως θα έπρεπε οι ερευνητές, αναπτύσσει ο Πίτερ Αντρέας σε τούτο το εξαιρετικά πρωτότυπο βιβλίο. 

Λαθρεμπόριο και βιομηχανία

Πώς αναπτύχθηκε η αμερικανική βιομηχανία και μια χώρα αγροτική, με μικρές σχετικά ιδιοκτησίες, έγινε ο βιομηχανικός γίγαντας που όλοι γνωρίζουμε; Με το λαθρεμπόριο, λέει ο Αντρέας, την παράνομη εισαγωγή βιομηχανικού εξοπλισμού από τη Μεγάλη Βρετανία, ιδίως στον τομέα της υφαντουργίας, με αντάλλαγμα κυρίως το βαμβάκι από τις Πολιτείες του Νότου, σε μια εποχή όπου οι ΗΠΑ ήταν ο μεγαλύτερος παραγωγός βάμβακος στον κόσμο. Και πώς η τιμή του αμερικανικού βαμβακιού ήταν η πιο ανταγωνιστική στις παγκόσμιες αγορές; Με την εργασία των μαύρων σκλάβων στις φυτείες - άρα του δουλεμπορίου.

Τα μεγάλα σκλαβοπάζαρα δεν τα είχαμε τον 18ο και τον 19ο στην Ευρώπη αλλά στις ΗΠΑ, και κατεξοχήν στις Πολιτείες του Νότου. Αλλωστε στην καθοριστική του Πολέμου της Ανεξαρτησίας μάχη της Νέας Ορλεάνης τα στρατεύματα του στρατηγού Τζάκσον δεν θα νικούσαν τους Βρετανούς αν δεν συμμαχούσαν με τον αμερικανικό στρατό οι αδελφοί Λαφίτ προμηθεύοντάς τον με τον στόλο τους. Ωστόσο οι αδελφοί Λαφίτ υπήρξαν οι μεγαλύτεροι λαθρέμποροι και πειρατές στον Κόλπο του Μεξικού και τα πλοία τους ήταν στην πλειονότητά τους δουλεμπορικά που μετέφεραν από την Αφρική και τα νησιά της Καραϊβικής σκλάβους στα σκλαβοπάζαρα της Νέας Ορλεάνης και του Μισισιπή. Το διά θαλάσσης λαθρεμπόριο για τον συγγραφέα υπήρξε αποφασιστικός παράγοντας στην κατοπινή ραγδαία ανάπτυξη του αμερικανικού ναυτικού.

Η επέκταση της νεοσύστατης αμερικανικής δημοκρατίας με την κατάκτηση εδαφών από το Μεξικό και την υφαρπαγή άλλων από τους Ινδιάνους βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στο λαθρεμπόριο. Στην περίπτωση των Ινδιάνων, στο ρούμι, το οποίο οι λαθρέμποροι αντήλλασσαν με δέρματα, που στη συνέχεια τα πουλούσαν στην Ευρώπη. Ωσπου βέβαια διά των όπλων πήραν από τους Ινδιάνους και τη γη τους.

Εμπόριο ανθρώπων

Η κατάργηση της δουλείας γέννησε μια νέα μορφή εμπορίου ανθρώπων: την παράνομη μετανάστευση. Μεξικανοί εργάτες αντικατέστησαν τους μαύρους πρώτα στις φυτείες και στη συνέχεια και σε άλλες, σκληρές εργασίες. Τα δίκτυα διακίνησής τους στα σύνορα με το Μεξικό όχι μόνο δεν εξαρθρώθηκαν παρά τα δρακόντεια μέτρα ελέγχου αλλά έγιναν πιο πολύπλοκα. Τα σύνορα Μεξικού - ΗΠΑ μοιάζουν σήμερα με εμπόλεμη ζώνη, αλλά οι παράνομοι μετανάστες εξακολουθούν να τα περνούν. Το ίδιο ισχύει και για την κοκαΐνη που φεύγει από τις φυτείες της Κολομβίας για να καταλήξει στα ρουθούνια των Αμερικανών.

Τα δίκτυα του λαθρεμπορίου επεκτάθηκαν σε όλον τον κόσμο και έγιναν πολύ πιο προσοδοφόρα. Ο πόλεμος κατά των ναρκωτικών που κήρυξε μεταπολεμικά η Αμερική έλαβε παγκόσμιες διαστάσεις, με αποτέλεσμα να απαιτηθεί ένας τεράστιος γραφειοκρατικός μηχανισμός και κατά συνέπεια ένα τεράστιο επίσης δίκτυο φυλακών.

Η παράνομη μετανάστευση ανέβασε κατακόρυφα την εγκληματικότητα. Σήμερα ο πληθυσμός των αμερικανικών φυλακών είναι ο μεγαλύτερος στον κόσμο. Η παράνομη εργασία κρατά χαμηλά το κόστος παραγωγής των τροφίμων στις ΗΠΑ και τις τιμές τους στην αγορά. Γι' αυτό, αν θέλετε να μάθετε γιατί είναι φτηνές οι ντομάτες, ανατρέξτε στο λαθρεμπόριο, λέει ο Αντρέας.

Κινέζοι μετανάστες ήταν εκείνοι που κατά κύριο λόγο έστρωσαν τις γραμμές των αμερικανικών σιδηροδρόμων. Στην αρχή έμπαιναν λαθραία στη χώρα από το Σαν Φρανσίσκο, αλλά όταν λόγω των κυβερνητικών μέτρων στις αρχές του 20ού αιώνα η είσοδος από εκεί κατέστη αδύνατη άρχισαν να μπαίνουν στη χώρα από τον Καναδά, όπου οι τοπικές αρχές επέτρεπαν την είσοδό τους αρκεί οι Κινέζοι να πλήρωναν έναν κεφαλικό φόρο, γνωρίζοντας ότι ο τελικός τους προορισμός ήταν οι ΗΠΑ. «Εμείς τα λεφτά κι εσείς τους Κινέζους» δήλωσε κάποτε σαρκαστικά ένας καναδός αξιωματούχος.

Ηλεκτρονική πειρατεία
Το λαθρεμπόριο έχει μακρά παράδοση και συνεχίζεται και σήμερα με άλλες μορφές, καταλήγει ο συγγραφέας και αναφέρεται στα φαινόμενα ηλεκτρονικής πειρατείας, όπως η παράνομη αναπαραγωγή μουσικής και κινηματογραφικών ταινιών, η αντιγραφή σημάτων και η κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, την οποία ο Αλεξάντερ Χάμιλτον, ένας από τους λεγόμενους «πατέρες του έθνους», τον 18ο αιώνα τη θεωρούσε επιβεβλημένη για την ανάπτυξη των ΗΠΑ. Σήμερα οι Αμερικανοί δίνουν αγώνα εναντίον της παγκοσμίως και μοιάζει σαν να λένε σε όλους τους άλλους: «Κάντε αυτό που σας λέμε, όχι ό,τι κάναμε εμείς».

Το Πανεπιστήμιο Μπράουν, όπου διδάσκει ο Αντρέας, ιδρύθηκε το 1764 από τον Τζον Μπράουν, ο οποίος υπήρξε από τους μεγαλύτερους δουλεμπόρους των ΗΠΑ. Αλλά δεν είναι η μοναδική περίπτωση. «Πάρτε οποιοδήποτε πανεπιστήμιο της χώρας και θα ανακαλύψετε παρόμοιες ιστορίες» λέει ο συγγραφέας. Για να καταλήξει ότι ο έλεγχος της Γουόλ Στριτ και όσων έχουν προκαλέσει την οικονομική κρίση αποκομίζοντας τεράστια κέρδη γίνεται σήμερα «με μισή καρδιά» σε σύγκριση με την αστυνόμευση των συνόρων και τον αγώνα εναντίον του λαθρεμπορίου.

Ενα εξαιρετικά ενδιαφέρον και τολμηρό βιβλίο.